Nguyễn Tiến Hưng
Vậy là cả bốn tổng thống Mỹ đã chính thức thăm viếng Việt Nam. Cái
khác nhau là hai TT Clinton và Obama đã tới Hà Nội vào năm thứ tám,
năm cuối cùng của nhiệm kỳ hai (Clinton: 16/11/2000 và Obama:
20/5/2016).
TT Bush công du vào năm thứ sáu (17/11/2006). Lần này, TT Trump
chính thức thăm viếng nội trong 11 tháng kể từ khi dọn vào Tòa Bạch
Ốc. Việt Nam lại là nước đầu tiên trong nhóm quốc gia ở Biển Đông
trên lộ trình công du của ông. Sự sắp xếp về thời điểm thăm viếng,
và thứ tự trước sau trong các chuyến đi của một lãnh đạo luôn có
một ý nghĩa sâu xa về chính sách ngoại giao.
Việc ông Trump muốn xích lại gần Việt Nam thì đã lộ rõ ngay từ khi
ông phát biểu tại APEC ở Đà Nẵng: “Tôi rất vinh dự được có mặt tại
Việt Nam, ở trung tâm của vùng Ấn Độ – Thái Bình Dương.” Từ trước
đến nay, các lãnh đạo Mỹ luôn nói đến Việt Nam trong khung cảnh
Đông Nam Á hay vùng Biển Đông. Bây giờ, bất chợt, nói đến Việt Nam
trong bối cảnh của cả khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương: và đặt Việt
Nam vào ngay trung tâm. Khu vực này về tên gọi thì không mới nhưng
về thực chất đối với ông Trump là mới, và ông đang cố gắng để quảng
bá.
Tại Hà Nội, bản Tuyên Bố Chung nhắc tới khu vực này hai lần. Cũng
vậy, trong bài phát biểu cám ơn thịnh tình của Việt Nam ông Trump
lại nhắc tới hai lần nữa.
Theo tờ Forbes ngày 12/11/2017 thì “Việt Nam là nước có lợi nhiều
nhất trong chuyến đi. Việt Nam nhận được cả hai cái YES từ ông
Trump. Việt Nam muốn hai điều:
-Thứ nhất, Mỹ thực sự quan tâm đến sự lo ngại của VN về tranh chấp
lãnh thổ ở Biển Đông. Trước công du, ông Trump đã cho chiến hạm đi
xuyên qua biển, sát cạnh những hòn đảo TC đang xây dựng hoặc tranh
chấp. Ngày Chủ Nhật, ngay trước chuyến thăm Hà Nội của ông Tập Cận
Bình, ông Trump lại đề nghị có thể giúp làm trung gian hay trọng
tài về tranh chấp Biển Đông. Forbes cho rằng ông Trump biết rõ TC
luôn chống lại vấn đề trọng tài do một trung gian thứ ba chứ đừng
nói tới Mỹ (thật vậy, ngày 13/11/2017 báo South China Morning Post
từ Hồng Kông đã bình luận rằng việc ông Trump đề xuất làm trung
gian tranh chấp Biển Đông sẽ khiến Bắc Kinh khó chịu và phủ bóng
xuống quan hệ của ông Trump với ông Tập). Sở dĩ ông Trump cứ đề
nghị như vậy là “để cho thấy rằng Mỹ thừa nhận sự lo lắng của Việt
Nam và tối thiểu là không phải là không đứng về phía Việt Nam;” và
– Thứ hai, Mỹ tiếp tục ngoại thương tự do đối với Việt Nam mặc dù
đã rút khỏi TPP, vì ngoại thương chiếm tới 89% tổng sản xuất GDP
của nước này ($201 tỷ, năm 2016). Dù ông Trump tấn công các nước
(nhất là TC) tại APEC về mậu dịch bất công đối với Mỹ, nhưng tại Hà
Nội ông đã nhân nhượng, dù cán cân thương mại Mỹ – Việt càng ngày
càng thâm thụt đối với Mỹ (nguyên 9 tháng đầu của năm 2017 đã lên
tới gần $29 tỷ so với $32 tỷ của cả năm 2016 và $31 tỷ, năm 2015).
Về điểm này ông chỉ nói rằng sẽ chờ mong để tiến tới thương mại hai
chiều một cách “công bình và hỗ tương” (fair and reciprocal)’ và
kêu gọi phải “minh bạch hơn” (more transparent).
Tại sao bất chợt, Mỹ chú ý và ưu đãi Việt Nam? Để tìm câu trả lời,
hãy
Nhìn lại cuộc chiến Việt Nam
Tiền đề của tiểu luận là như thế này: ngày nào mà Trung Cộng (TC)
là đối thủ nguy hiểm của Mỹ ở Biển Đông thì ngày ấy Việt Nam là địa
điểm chiến lược quan trọng nhất đối với Mỹ tại nơi đây. Ngược lại,
khi TC hết là thù địch thì vai trò chiến lược của Việt Nam đối với
Mỹ cũng chấm dứt.
Khi đồng minh nhảy vào
Trong Thế Chiến II, Hoa Kỳ không để ý tới Việt Nam vì Trung Hoa
Quốc Gia dưới trướng Thống chế Tưởng Giới Thạch là đồng minh gần
gũi nhất của Hoa Kỳ ở Thái Bình Dương.
Mùa Thu, 1949 khi Hồng quân tiến vào Bắc Kinh thì chuông báo động ở
Washington rung lên.
Sang Đông, Hội Đồng An Ninh Quốc Gia (National Security Council –
NSC) nhóm họp tại Toà Bạch Ốc dưới quyền chủ toạ của Tổng Thống
Truman để duyệt xét một văn bản rất dài và quan trọng do NSC soạn
về ‘Lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ về Á Châu’ trước sự đe doạ của
Cộng sản, kèm theo là những hành động cần thiết và thiết lập một
chính sách rõ rệt về Á Châu để thực hiện ba mục tiêu, quan trọng
nhất là để “ngăn chận bất cứ liên minh quyền lực nào (Liên Xô-Trung
Cộng) có thể đưa tới sự đe doạ an ninh của Hoa Kỳ phát xuất từ khu
vực này” (xem Khi Đồng Minh Nhảy Vào – KĐMNV, Chương 3).
Tiếp theo là công hàm của Bộ Ngoại Giao (ngày 7/3/1950) xác nhận
Việt Nam là địa điểm quan trọng nhất về chiến lược tại Đông Nam Á.
Ngày 25/6/1950 Bắc Hàn tràn xuống Nam Hàn. Tháng 10/1950 Trung Cộng
nhảy vào chiến trường. Mỹ phản ứng mạnh: TT Truman đưa quân sang
tham chiến. Nhìn vào Việt Nam, Mỹ bắt đầu viện trợ cho Pháp để
chiến đấu thay cho mình. Huấn lệnh NSC 124 – ngày 13 tháng 2, 1952
còn xác định: Đông Dương còn quan trọng hơn cả Triều Tiên rất
nhiều” (KĐMNV, trang 103).
Sau Hiệp định Geneva (21/7/1954), Pháp quyết đinh rút lui, lập tức
Mỹ nhảy vào Miền Nam để ngăn chận TC. Hiệp Định Geneva vừa ký xong
tháng 7, 1954 thì tháng 8, 1954 Hoa Kỳ “Hoạch định toàn bộ những
hoạt động, gồm cả chính trị, tâm lý, quân sự, và kinh tế để có thể
áp dụng nhằm bảo đảm cho Miền Nam được tồn tại là một quốc gia tự
do, đồng thời giúp củng cố đất nước này thành một hàng rào vững
chắc để ngăn chận sự bành trướng của cộng sản.”
Từ đó Miền Nam trở thành tiền đồn của thế giới tự do.
Kết thúc năm 1954, ngày 24 tháng 12, sau khi TT Eisenhower đã có
lập trường dứt khoát, Ngoại trưởng Dulles khẳng định: “Đầu tư vào
Việt Nam là đúng lý, dù chỉ là để mua thêm thời gian giúp xây dựng
sức mạnh ở những nơi khác trong vùng.” Rồi ông còn chọn ngày để
nhảy vào Việt Nam: “Chúng ta phải tiến hành như đã dự định, và ta
phải lao vào (take the plunge), bắt đầu từ ngày 1 tháng 1, 1955.”
Trong thời gian 1955 – 1970: nói chung thì Miền Nam nhờ Mỹ giúp để vừa bảo vệ cho chính mình vừa giữ vai trò tiền đồn canh gác Trung Cộng (Mỹ gọi là Red China) khỏi tràn xuống Biển Đông.
Trong thời gian 1955 – 1970: nói chung thì Miền Nam nhờ Mỹ giúp để vừa bảo vệ cho chính mình vừa giữ vai trò tiền đồn canh gác Trung Cộng (Mỹ gọi là Red China) khỏi tràn xuống Biển Đông.
Khi đồng minh tháo chạy
Tới năm 1971 thì Mỹ đảo ngược về chính sách. TT Nixon thay đổi lập
trường, muốn biến đổi Trung Cộng từ thù thành bạn. Ông thuyết phục
Quốc Hội: “Chúng tôi đang chuẩn bị để thiết lập một cuộc đối thoại
với Bắc Kinh. Chúng ta không thể chấp nhận giáo điều của họ, hoặc
quan niệm rằng Trung Cộng phải thực hiện quyền bá chủ Á Châu. Nhưng
chúng tôi cũng không muốn áp đặt lên Trung Quốc một vị trí quốc tế
phủ nhận các lợi ích quốc gia hợp pháp của mình.” Rồi ông thêm:
“Trung quốc và Hoa kỳ chia sẻ nhiều quyền lợi song hành và có thể
cùng nhau hành động để làm cho đời sống của nhân dân hai nước thêm
phong phú.”
Khi TQ không còn là thù địch đe dọa Mỹ và đã thành bạn đồng phường
thì Miền Nam Việt Nam hết còn là tiền đồn của Thế giới Tự Do. Mở
cửa Bắc Kinh thì tất phải đóng cửa Sàigòn.
Sau khi rời bỏ Miền Nam thì Mỹ cũng ngoảnh mặt đi khỏi Biển Đông vì khu vực này cũng hết còn bị đe dọa. Tại sao? Vì TC tuyên bố chính sách đối với các quốc gia trong vùng là dung hòa, không quan tâm nhiều tới tranh chấp mà chỉ nhắm vào cộng tác để phát triển “ zhu quan zai wo, ge zhi zheng yi, gong tong kai fa” – chủ quyền ở ta, gạt bỏ tranh chấp, hợp tác khai thác.
Sau khi rời bỏ Miền Nam thì Mỹ cũng ngoảnh mặt đi khỏi Biển Đông vì khu vực này cũng hết còn bị đe dọa. Tại sao? Vì TC tuyên bố chính sách đối với các quốc gia trong vùng là dung hòa, không quan tâm nhiều tới tranh chấp mà chỉ nhắm vào cộng tác để phát triển “ zhu quan zai wo, ge zhi zheng yi, gong tong kai fa” – chủ quyền ở ta, gạt bỏ tranh chấp, hợp tác khai thác.
Trung Cộng lật thế cờ, Mỹ quay lại Việt Nam
Từ khi nối lại bang giao với Mỹ, TC đã phát triển, tiến bộ vượt bực
về hết mọi mặt: quân sự, kinh tế, tài chính nhờ vào kỹ thuật, tiền
bạc, thị trường Mỹ. Ngày nay thì TC đã mạnh đủ để lật ngược thế cờ,
ra mặt đối đầu với Mỹ. Ngay từ năm 2000 TQ đã có những hành động
khiêu khích: tuyên bố chủ quyền về khu vực khí đốt gần đảo Natura
phía đông bắc Sumatra (Nam Dương) và tranh chấp với Nhật về quần
đảo Senkaku ở Đông hải. Tháng 4, 2000 máy bay khu trục J-811 của TQ
đụng ngay vào máy bay trinh sát của Hải quân Mỹ khoảng 70 dậm cách
đảo Hải Nam: phi công TC tử nạn và máy bay của Mỹ buộc phải đáp
xuống Đảo Hải Nam. Toàn bộ phi đoàn bị bắt. Cho nên cũng vào năm
2000 Mỹ đã quay lại, nhìn thật kỹ vào Việt Nam:
Tháng 11/2000 TT Clinton là tổng thống đầu tiên sang Việt Nam kể từ
chuyến viếng thăm Sài Gòn của TT Nixon năm 1969.
Tháng 11/2006 đến lượt TT Bush. Cả hai ông đều kêu gọi quên đi quá vãng và hướng về tương lai để cùng chung nhau xây dựng hòa bình và thịnh vượng
Tháng 11/2006 đến lượt TT Bush. Cả hai ông đều kêu gọi quên đi quá vãng và hướng về tương lai để cùng chung nhau xây dựng hòa bình và thịnh vượng
Việt Nam trở về chỗ đứng lịch sử
Tới năm 2011 thì Mỹ bắt đầu thi hành chiến lược xoay trục về Á
Châu, về Biển Đông. Và khi Mỹ trở về Biển Đông thì Việt Nam lại trở
về chỗ đứng lịch sử: vị trí chiến lược quan trọng nhất tại khu vực
này.
Tháng 11/2016 TT Obama sang thăm Việt Nam. Trong dịp này ông tuyên
bố “sẽ đưa mối quan hệ hợp tác an ninh Việt – Mỹ lên tầm cao mới”
và “với chuyến thăm này, chúng ta đã đặt mối quan hệ Việt – Mỹ lên
một nền tảng vững chắc hơn trong nhiều thập kỷ tới.”
Tháng 11 năm nay (2017) thì Việt Nam là quốc gia đầu tiên trong
vùng Biển Đông TT Trump đến viếng thăm.
Khác với muc đích thăm viếng Trung Cộng, Nhật, Nam Hàn, Phi Luật
Tân, đến Việt Nam TT Trump không phải chỉ để thuyết pháp về ‘mậu
dịch công bằng đối với Mỹ,” hay chống lại hiểm họa Bắc Hàn. Mục
đích chính là chiến lược: làm sao để Việt Nam nghiêng về Mỹ trong
bối cảnh mới theo sáng kiến có thể nói là lịch sử của Ông: “giấc mơ
Ấn Độ – Thái Bình Dương”
Tại Đà Nẵng-APEC 2017, ông nói “tất cả có thể cùng nhau phát triển
thịnh vượng trong tự do và hòa bình.” Nhưng xét ra cho kỹ thì ta
thấy rằng “cùng nhau phát triển thịnh vượng” thì dễ nhưng “trong tự
do và hòa bình” thì khó. Khó vì TC gây hấn ngày một mạnh. Bởi vậy,
quyền lợi hỗ tương quan trọng nhất đối với Việt Nam và Hoa Kỳ là
ngăn chận sự bành trường mau lẹ của Trung Cộng.
Nếu như trong chuyến thăm Việt Nam ông Obama chỉ khéo léo thúc đẩy
Việt Nam qua việc nhắc lại câu thơ của Lý Thường Kiệt, rằng:
“Sông núi nước Nam vua Nam ở” thì ông Trump – con người bộc trực, nghĩ sao nói vậy – đã nhắc
rằng:
“Hai Bà Trưng đã đánh thức tinh thần của người dân vùng đất này. Đó
là lần đầu tiên người dân Việt Nam đứng lên đấu tranh cho sự độc
lập và niềm tự hào của các bạn.”
Trong hội trường gồm lãnh đạo của cả 21 thành viên và ngay trước
mặt ông Tập Cận Bình mà nhắc đến như vậy thì cũng không phải là chỉ
để nói bâng quơ. Chắc cố vấn ông Trump cũng đã cho ông biết câu
chuyện về người thủ tướng lỗi lạc nhất của TC là Chu Ân Lai đã nói
về Hai Bà Trưng (như chúng tôi đã đề cập trong bài “Chu Ân Lai và
Hoàng Sa”): “Hai nghìn năm trước đây, Trung Cộng đã xâm lược Việt
Nam, và Trung Cộng đã bị đánh bại. Lại bị đánh bại bởi hai người
đàn bà, hai nữ tướng.”
Câu hỏi được đặt ra là liệu “Việt Nam có được thuyết phục hay
không?” Ngoài áp lực nặng nề, khuyến dụ, răn đe từ Phương Bắc, lại
cỏn vấn đề khả tín của Hoa Kỳ. Chắc rằng Việt Nam cũng đã có câu
hỏi: làm sao chúng tôi tin được rằng các ông sẽ không bỏ rơi chúng
tôi như các ông đã tháo chạy khỏi Miền Nam? Đây là vấn đề nhức nhối
nhất cho nước Mỹ không những đối với Việt Nam mà còn đối với các
quốc gia khác trong vùng.
Để trả lời phần nào câu hỏi này thì TT Obama đã xác nhận: “Khi đến
Việt Nam, tôi ý thức được quá khứ, ý thức được lịch sử khó khăn,
nhưng mặt khác cũng hướng đến tương lai, đến sự thịnh vượng, đến
những mục tiêu an ninh và ổn định để hai nước có thể thúc đẩy lẫn
nhau. Rồi một cách tế nhị, như để cam kết sự chung thủy, ông trích
tryện Kiều :
“Rằng trăm năm cũng từ đây.
Của tin gọi một chút này làm ghi”
Của tin gọi một chút này làm ghi”
TT Trump thì không mấy văn hoa, phát biểu tại Hà Nội, ông đặt thẳng
vấn đề quyền lợi hỗ tương: “Chúng ta đã gắn kết dần với nhau để tìm
được những mục tiêu chung, những lợi ích chung. Và đó là điều đang
diễn ra. Chúng tôi tới đây hôm nay để tái khẳng định những gắn kết
đó.” Rồi Thông Cáo Chung cũng nhắc lại việc “mở rộng quan hệ đối
tác toàn diện giữa hai nước trên cơ sở …các lợi ích và mong muốn
chung.” Ta có thể giải thích rông ra điều Trump muốn nói : lợi ích
quan trọng nhất của cả hai bên Việt – Mỹ là ngăn chận tham vọng của
Trung Cộng. Mà tham vọng này thì từ bây giờ sẽ không bao giờ chấm
dứt, cho nên chúng tôi sẽ không bao giờ làm cái lầm lỡ thứ hai là
ôm ông TC vào lòng (và bỏ rơi Việt Nam nữa). Đầu thập kỷ 1970 chúng
tôi ôm TC mà không e ngại vì lúc ấy nước này còn đứng vào hàng
nghèo nhất thế giới, chưa mạnh về quân sự: năm 1969 xuýt nữa bị
Liên Xô tấn công nguyên tử nếu không có sự can thiệp của Mỹ.
Thật vậy, tất cả cũng chỉ là quyền lợi: chẳng có bạn bè vĩnh viễn
(và cũng chẳng có kẻ thù vĩnh viễn) mà chỉ có quyền lợi vĩnh viễn,
như Lord Palmerston, Thủ tướng Anh đã từng nhấn mạnh (xem KĐMNV,
Phần Kết).
Về quyền lợi thì phía Việt Nam cũng đã biết rõ hai điều: thứ nhất, từ Thế Chiến II, không một nước nào từ Âu tới Á đã giầu mạnh lên được mà không phải nhờ Mỹ; và thứ hai, chỉ có Mỹ mới đối lại được với TC.
Về quyền lợi thì phía Việt Nam cũng đã biết rõ hai điều: thứ nhất, từ Thế Chiến II, không một nước nào từ Âu tới Á đã giầu mạnh lên được mà không phải nhờ Mỹ; và thứ hai, chỉ có Mỹ mới đối lại được với TC.
Để đáp lại thịnh tình của TT Trump trong chuyến công du này, Việt
Nam cũng đã có ba hành động tương đối là tượng trưng:
1. Về kinh tế: ký hợp đồng $12 tỷ mua sản phẩm của Mỹ;
1. Về kinh tế: ký hợp đồng $12 tỷ mua sản phẩm của Mỹ;
2. Về quân sự: “hoan nghênh hàng không mẫu hạm Mỹ lần đầu tiên tới thăm một hải
cảng (Cam Ranh) của Việt Nam trong năm 2018” và “khẳng định kế
hoạch hợp tác quốc phòng Việt – Mỹ trong giai đoạn 2018-2020.” (Ông
Trump nhấn mạnh sẽ bắt đầu ngay việc sửa soạn chiến thuật này).
3. Về chính trị, ngoại giao: đã sắp xếp mời ông Trump đến Hà Nội, dự yến tiệc, phát biểu, ra
thông cáo chung một ngày trước khi ông Tập tới (cũng từ Đà Nẵng)
tuy dù đón tiếp ông Tập long trọng hơn ông Trump nhiều.
Điểm thứ 2 và 3: nghe thì đơn giản nhưng là những điểm rất nhạy cảm
đối với ông Tập. Một điều đáng chú ý là về phía người dân thì chỉ
hoan hô ông Trump mà không để ý tới ông Tập. Để biết rõ hơn liệu
Việt Nam có được thuyết phục hay không, ta phải theo rõi những hành
động có thực chất của cả hai bên trong những ngày tháng sắp tới./.
__._,_.___
Posted by: "Patrick Willay" <pwillay@orange.fr>
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen