Lữ Giang
Tuần này chúng tôi định trình bày kế hoạch CHUYỂN RÁC từ Trung Quốc
xuống Việt Nam bằng Phong Bì theo kế hoạch Hướng Nam của bà Thổng
Thống Đài Loan Thái Anh Văn, nhưng một số độc giả muốn chúng tôi
trình bày thêm về các phương thức có thể xử dụng để kiện Công ty
Formosa Hà Tĩnh cũng như các viên chức chính phủ lạm dụng quyền
hành gây thiệt hại nghiêm trọng cho dân chúng, nên chúng tôi tạm
gác vấn đề CHUYỂN RÁC lại và đề cập thêm về vấn đề đi kiện Formosa.
KINH NGHIỆM VỤ ÁN TRÀN DẦU Ở VỊNH MEXICO
Trước khi nói về các phương thức có thể dùng để kiện vụ cá chết,
chúng ta thử nhìn qua vụ tràn dầu tại Vịnh Mexico nằm 2010 đã được
giải quyết như thế nào để từ đó rút kinh nghiệm.
Ngày 20.4.2010, giàn thăm dò Macondo Prospect thuộc giàn khoan
Deepwater Horizon của Công ty British Petroleum (BP) đã nổ trên
vịnh Mexico, cháy và chìm xuống khiến 11 công nhân bị thiệt mạng,
17 người bị thương, gần năm triệu thùng dầu thô dã tràn vào vùng
vịnh Mexico làm cho hơn 1.770 km đường bờ biển phía nam nước Mỹ bị
ô nhiễm nghiêm trọng, nặng nhất là ba tiểu bang Mississippi,
Alabama và Florida.
Các vụ kiện đòi bồi thường thiệt hại đã diễn ra và kéo dài trong 6
năm. Sau nhiều cuộc thương lượng trong và ngoài tòa, kết quả ngày
4.4.2016, Thẩm phán Carl J. Barbier thuộc Tòa Khu Vực Liên Bang ở
New Orleans đã đưa ra một phán quyết dày 44 trang gồm những điểm
chính như sau: Công ty BP phải nộp 5,5 tỷ USD tiền phạt theo sụ quy định của Đạo luật Nuớc sạch (Clean Water Act) của liên
bang và khoảng 20 tỷ USD bồi thường các thiệt hại về dân sự.
Công ty BP nói rằng họ phải trả khoảng 53 tỷ USD cho vụ án gồm việc bồi thường thiệt hại về dân sự
qua các cuộc thương lượng, làm cho nước sạch và các khoản phạt về
dân sự cũng như hình sự. Bộ truởng Tư pháp Mỹ Loretta Lynch cho
rằng đây là “mức phạt lớn nhất đối với một đơn vị trong lịch sử nước Mỹ”.
Nhìn cách giải quyết và kết quả của vụ án nói trên, ít ai không
ngạc nhiên khi thấy Đảng CSVN và chính phủ Nguyễn Xuân Phúc chỉ cho
Công ty Formosa Hà Tĩnh nộp 500 triệu USD để giải quyết toàn bộ vụ án và còn dự trù sẽ miễn truy tố về hình sự cho Công ty! Kết quả này cho thấy nhà cầm quyền đã hành động bất chấp quyền lợi
của đất nước cũng như của người dân. Do đó, cần phải kết hợp đấu
tranh về tư pháp với đấu tranh về chính trị để đưa nội vụ ra ánh
sáng và đòi công lý.
KHÓ KHĂN DO HỆ THỐNG TỐ TỤNG
Chúng tôi đã đọc các bài của hai ký giả Gia Ninh và Cát Linh thuộc
đài RFA phỏng vấn một số luật gia trong và ngoài nước về các phương
thức có thể dùng để kiện Công ty Formosa Hà Tĩnh đòi bồi thường
thiệt hại, chúng tôi thấy những phát biểu của Luật sư Lê Quốc Quân
là thực tế và phù hợp với luật pháp hơn cả,
Luật sư Lê Quốc Quân nói rằng "luật Việt Nam chưa qui định các đơn
tập thể (class action), nên để từng cá nhân phải có đơn, và toàn bộ
rồi cũng có đơn tác động sẽ lớn hơn". Điều này hoàn toàn đúng vì
luật Việt Nam không công nhận tố quyền tập thể (class action), nên mỗi cá nhân phải làm đơn riêng.
Ở Mỹ khi xảy ra những vụ kiện béo bở và chắc ăn như vụ tràn dầu ở
Vịnh Mexico, rất nhiều tổ hợp luật sư đã đứng ra đại diện cho những
người bị hại mà không lấy trước một đồng xu nào. Mọi việc
họ lo hết. Chi phí của họ sẽ được tính bằng phần trăm trên trên kết
quả sẽ thu nhận được như 10% hay 20% chẳng hạn.
Vụ kiện thải độc chất ở Vũng Áng cũng là một vụ kiện “chắc ăn 100%”
nhưng khốn khổ là nó lại xảy ra tại Việt Nam, một nước có hệ thống
tư pháp rất tàn tệ, nên chẳng tổ hợp luật sư nào dám đứng ra lãnh
thầu vụ kiện. Tòa án ở đây không phải là cơ quan bảo vệ công lý mà
là một cơ quan xét xử theo đơn đặt hàng. Do đó, các luật sư khi đứng ra bảo vệ quyền lợi của người dân, họ
phải đối phó với nhiều vấn đế rất phức tạp và thường là rất nguy
hiểm.
Hiện nay, có nhiều dấu hiệu cho thấy chính quyền đang ra lệnh cho
công an lập kế hoạch ngăn chận phong trào làm đơn kiện tập thể Công
ty Formosa. Một số “luật sư cò mồi” đã được chính quyền đưa ra đại
diện cho một số nhóm người bị hại, đòi chính quyền cho xem bản cam
kết giữa Công ty Formosa và chính quyền về việc bồi thường 500 USD
và tuyên bố nếu thấy lời cam kết này là hợp lý, họ sẽ tuân hành bản
cam kết đó. Đây là kế bẻ đũa từng chiếc. Trong khi Công ty BP phải
tốn mất 53 tỷ USD để phục hồi môi trường và bồi thường cho các nạn
nhân, Formosa Hà Tĩnh chỉ đưa 500 triệu USD mà “hợp lý” cái khỉ khô
gì?
Tài liệu của nhà cầm quyền cho biết có khoảng 263.000 người bị
thiệt hại do vụ cá chết. Trong số này chúng ta sẽ chia ra ba loại
bị thiệt hại chính: Loại 1 gồm các ngư dân. Loại 2 là các cơ sở
kinh doanh về sản phẩm ngư nghiệp và các tiệm ăn, và loại 3 là
các công ty du lịch. Việc phân loại này sẽ giúp chúng ta xác định
sự thiệt hại một cách chính xác hơn. Loại 1 đông nhất, có lẽ phải
chia ra khoảng 40 nhóm, mỗi nhón khoảng 5.000 người.
Trong vụ tràn dầu ở Mexico, mỗi nhóm có luật sư đứng ra đại diện
riêng để nộp đơn kiện và thương lượng với BP. Cuối cùng ông Chánh
án sẽ gộp chung lại. Tại Việt Nam, vì các luật sư đứng ra biện hộ
đều là tự nguyện, vậy phải tìm cách để bảo vệ họ và cung cấp
cho họ các chi phí cần thiết để hoàn thành hồ sơ tố tụng. Đó là một
chuyện không dễ.
VẤN ĐỀ XÁC ĐỊNH SỰ THIỆT HẠI
Khi xác định sự thiệt hại, việc khó khăn nhất là xác định lỗi của bị đơn và sự quan hệ nhân quả giữa lỗi của bị đơn
với những thiệt hại đã gây ra. Nhưng trong vụ tràn dầu ở Vịnh Metxico và vụ thải chất độc ở Vũng
Án, hai công ty có trách nhiệm đã nhận lỗi, nên mọi chuyện trở nên dễ dàng. Vấn đề còn lại xác định sự thiệt
hại một cách chính xác và buộc Công ty Formosa phải bồi thường đầy
đủ.
1.- Với thiệt hại về môi trường: Chính phủ phải cho các công ty quốc tế chuyên phục hồi môi trường
lãnh thầu thực hiện công trình phụ hồi và bắt Công ty Formosa thanh
toán. Để phục hồi môi trường ở Vinh Mexico, Công ty BP phải tốn
không dưới 20 tỷ USD. Sự phục hồi môi trường ở 4 tỉnh miền Trung
khó hơn nhiều nên không thể dưới 10 tỷ USD được. Tại sao chính
phủ tự ý cho Công ty Formosa chỉ trả một số tiền tượng trưng là 500
triệu USD? Nhiều người nghĩ rằng Nhà Nước muốn cho các
công ty nhà nước lãnh làm chuyện đó để chấm mút, còn kết quả như
thế nào, sống chết mặc bây, nên chính phủ mới chấp nhận một số tiền
ít ỏi như vậy.
2.- Với thiệt hại của tư nhân: Luật buộc sự thiệt hại được bồi thường phải là sự thiệt hại đã thực sự xảy ra (actual damages). Trong vụ dầu tràn ở Vịnh Mexico, có khoảng
220.000 nạn nhân, tòa bắt bồi thường 20 tỷ USD. Trong vụ cá chết ở
Vũng Ánh, có khoảng 263.000 nạn nhân, dù giá sinh hoạt ở Việt Nam
rẽ hơn, Công ty Formosa cũng phải bồi thường tối thiểu 4 tỷ USD,
tức 1/5.
3.- Tiến phạt gây thiệt hại: Tòa thường ban cho người bị thiệt hại một số tiền được gọi là thiệt hại trừng phạt (punitive damages), khi hành vi của bị đơn phát xuất do sự cố ý, bừa bãi, có gian ý, thù oán hay áp bức (willful, wanton, malicious, vindictive, or oppressive). Tiền
thiệt hại trừng phạt được trao cho người bị thiệt hại không phải là
tiền bồi thường, nhưng để ngăn ngừa bị đơn đừng tham gia vào các
hành vi tương tự nữa. Các cuộc điều tra cho thấy việc thải nước có
độc chất của Công ty Formosa là một hành vi bừa bãi và có gian ý (wanton and malicious) nên phải xin tòa định thêm tiến phạt này.
DÂN SỰ ĐI ĐÔI VỚI HÌNH SỰ
Để vụ kiện có thể tiến hành một cách nhanh chóng, công việc đầu
tiên là nên thương lượng ngoài Tòa như có quy định ở Chương XXXIII
của Bộ Luật Dân Sự Tố Tụng. Nếu các cuộc thương lượng này mà thành,
có thể xin Tòa công nhận bằng một bản án và được thi hành như thi
hành án. Trong thời gian tố tụng, trước khi Tòa xử, cũng có thể
thương lượng như vậy.
Trong vụ tràn dấu ở Vinh Mexico, các luật sư Mỹ cũng đã làm như vậy
mới có bản án ngày 4.4.2016, nếu đợi tranh tụng và đem ra xét xử,
vụ tranh tụng có thể kéo dài nhiều năm nữa.
Khi tiến hành các vụ kiện về dân sự, các phong trào quần chúng cũng
phải yêu cầu nhà cầm quyền làm các thủ tục điều tra hình sự để truy
tố các viên chức điều khiển Công ty Formosa Hà Tĩnh cũng như các
viên chức chính quyền vi phạm luật đã thông đồng với Công ty
này gây thiệt hại cho môi trường và dân chúng.
Các điều 183, 184 và 188 của Bộ Luật Hình Sự có quy định các tội gây ô nhiễm nguồn nước, gây ô nhiễm đất và huỷ hoại nguồn
lợi thuỷ sản, mỗi tội có thể bị phạt tới 5 năm tù, chưa kể phạt tiền.
Các điều 281, 282, 283 và 285 của Bộ Hình Luật có quy định các tội lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi
hành công vụ; tội lạm quyền trong khi thi hành công vụ; tôi lợi
dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục
lợi, và tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Các tội này đều có thể bị phạt tới 5 năm tù và phạt tiền.
Tuy nhiên, cho đến nay, nhà cầm quyền vẫn chưa cho mở các cuộc điều
tra để truy tố. Trái lại chính quyền chỉ cho mở cuộc điều tra về
một số vi phạm nhỏ (52 vi phạm!) của Công ty Formosa để trấn an dư
luận, đồng thời đem một số viên chức cấp nhỏ tại địa phương ra làm
con bài thí.
Sáng ngày 7.7.2016, hơn 3 ngàn giáo dân Cồn Sẻ thuộc xã Quảng
Lộc, thị xã Ba Đồn, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình, đã bất ngờ
xuống đường biểu tình đòi trục xuất Formosa và yêu cầu Bộ
trưởng Tài nguyên - Môi trường Trần Hồng Hà phải từ chức. Họ vừa đi
vừa hô các khẩu hiệu bảo vệ môi trường và chống các hành vi bao che
cho Formosa. Điều này chứng tỏ dân chúng không đồng ý cách giải
quyết lập lờ và bất công của chính phủ. Ngay sau đó, lực lượng CA,
Cảnh sát cơ động đã bất ngờ ra tay đàn áp đẫm máu người biểu tình.
Hàng loạt lựu đạn cay được ném thẳng về phía bà con ngư dân.
Sau cuộc biểu tình này, cuộc chiến chống Formosa được phát động trở
lại. Không có cuộc chiến này, đất nước sẽ trở thành một thùng rác,
một lò sát sinh của cả Trung Quốc lẫn Đài Loan.
Ngày 14.7.2016
Lữ Giang
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen