Nguyễn Văn Nghệ
Trên bản đồ Việt Nam do người Âu châu vẽ vào những thế kỷ trước cho
thấy dọc bờ biển Việt Nam có một nơi mang tên “cap Varella”
(mũi Varella). Ngoài ra cũng dọc theo bờ biển Việt Nam còn có một
nơi mang tên “faux cap Varella” (mũi Varella giả).
Cap Varella “thật”
Trong tác phẩm Notes sur l’Annam II le Khánh Hòa (An Nam ký sự II
tỉnh Khánh Hòa) của Étienne Aymonier xuất bản năm 1886 cho
biết giới hạn bờ biển phía bắc của tỉnh Khánh Hòa:
“ Enfin, la province est bornée au nord par la grande chaine qui va
plonger son dernier contrefort au cap dit de Varella”(1) (Và cuối cùng tỉnh Khánh Hòa được giới hạn về phía bắc bởi dãy
núi lớn đâm ra bờ biển như pháo đài ở mũi gọi là Varella). Người Âu
châu gọi là “cap Varella” (mũi Varella), còn người Việt Nam gọi là
mũi Đại Lãnh hoặc mũi Điện (Năm 1902 bắt đầu khởi công xây dựng hải
đăng cap Varella cho nên tên mũi Điện xuất hiện sau khi ngọn hải
đăng hoàn thành).
Cap Varella nằm kế cận núi Đá Bia:“ Nous avons vu que les quatre pointes du Mũi Nại des Annamites,
le cap Varella de carthographes, sont dominées à 750 mètres de
hauteur par l’énorme et remarquable piton de granit appelé Đá Bia
par les Annamites. L’expression signifie “la roche stèle, la pierre
à inscription”(2) (Chúng ta đã thấy rằng:bốn cái mũi nhọn của mũi Nại của người
An Nam, trên bản đồ ghi là mũi Varella, bốn mũi ấy được khống chế
750 mét chiều cao bởi khối đá khổng lồ rất đáng lưu ý mà người An
Nam gọi là Đá Bia. Hai tiếng ấy có nghĩa là “tấm bia trên đá”).
Tác phẩm “Xứ Đông Dương” của Paul Doumer cũng có nhắc đến mũi Đại
Lãnh: “Trước mắt chúng tôi là mũi Đại Lãnh, một ngọn núi đồ sộ , sẫm màu,
với một đỉnh núi cực lớn và nhọn hướng thẳng lên trời: trông như
một ngón tay của Thượng đế mà ở cách 20 dặm người ta cũng có thể
nhìn thấy”(3)
Mũi tên đỏ chỉ vị trí Faux cap Varella ( mũi Varella giả) trên bản
đồ Miền Nam xứ An Nam (Carte du Sud de l’Annam)
Cap Varella “giả”
Mũi Varella “thật” nằm ở phía bắc của tỉnh Khánh Hòa, còn “faux cap
Varella” (mũi Varella giả) nằm ở vị trí nào trên bờ biển nước ta?
Tác phẩm Notes sur l’Annam II le Khánh Hòa được Aymonier ghi chép
dọc theo hành trình từ nam ra bắc khi ông theo đoàn quân xâm lược
Pháp tiến ra đánh dẹp phong trào Cần vương hai tỉnh Bình Thuận và
Khánh Hòa và ông cho biết là sau khi vượt qua ranh giới tỉnh Bình
Thuận (thời điểm ấy Ninh Thuận còn thuộc trong tỉnh Bình Thuận)để
vào đất Khánh Hòa, con đường Thiên lý đi giữa một thung lũng hẹp,
hai bên là núi non: “ Le massif du littoral qui s’étend entre la baie de Phan Rang et
celle qui est portée sur les cartes sous le nom de baie de
Cam Ranh, séparé avons-nous vu des monts de l’intérieur, en parlant
du Bình Thuận, par une trouée basse où passe la route Mandarine,
lance dans la mer, vers le nord- est, une pointe que les Annamites
appellant Mũi Đá Vách “ la cap du mur de pierre” et que les
Européens portent souvent sur leurs cartes sous la
désignation de faux cap Varella”(4)(Cũng giống như khi nói về Bình Thuận, cái rặng núi của cái vùng
mà cái vùng ấy trải dài giữa vịnh Phan Rang và từ vịnh mà trên bản
đồ hàng hải gọi là vịnh Cam Ranh, được tách ra khỏi những ngọn núi
ở vùng sâu tạo thành một lỗ hổng dài. Con đường Cái quan đã đi qua
lỗ hổng dài và thấp ấy. Phía đông bắc núi đồi chỉa ra biển một mũi
nhọn mà dân An Nam gọi là mũi Đá Vách, mũi Đá Vách mà người Âu châu
ghi trên bản đồ với tên giả là Varella)
Aymonier khi viết về mũi đá ở phía nam ở cửa vịnh Cam Ranh : “ La pointe du sud se relie au faux cap Varella par une série de
mornes rocailleux de plus en plus élevés à mesure qu’on va vers le
sud”(5) (Mũi đá phía nam nối với mũi Varella giả bởi một chuỗi đá núi
càng tiến về phía nam càng cao). Trong tác phẩm “Notes sur l’Annam
I le Bình Thuận” (An Nam ký sự I tỉnh Bình Thuận) xuất bản năm
1885, Aymonier ghi:“ Le port de Nại, sur la rive ouest du goulet, a comme dependances
plusieurs hameaux sur l’autre rive qui est dominée à l’est par des
pitons dénudés, les Chek Yang, commencement du massif du Đá Vách,
le “ mur de pierre” entre Phan Rang et Cam Ranh” (6)(Cảng Nại trên bờ tây của cái lạch dài và hẹp vào cảng, có
nhiều xóm người ở bờ bên kia mà bị khống chế bởi những mũi nhọn cao
trọc gọi là Chek Yang, tức là bắt đầu của khối núi Đá Vách giữa
Phan Rang và Cam Ranh).
Như vậy mũi Đá Vách (faux cap Varella) nằm trên bờ biển giữa vịnh
Phan Rang và vịnh Cam Ranh. Aymonier đã định vị “faux cap Varella”:
“ Située à 6 milles au nord du faux cap Varella”(7)( Cái cửa vịnh này[Cam Ranh- ND] ở cách 6 dặm về phía bắc của mũi
Varella giả).
Cũng theo Aymonier là ghe thuyền từ Phan Rang ra phía bắc phải qua
Vũng Găng trước khi đến mũi Đá Vách (faux cap Varella): “Juste avant de doubler cette pointe, les parques indigènes
contrariées par le vent peuvent se réfugier dans une petite baie
voisine, celle de Vũng Găng, qui est très abritée par les hautes
montagnes du massif. Cette baie est divisée en deux bassins, le
basin extérieur où pourrait s’abriter un vaisseau profond, d’un
accès facile, bon pour les deux moussons, et le bassin intérieur
qui peut recevoir un navire ne calant pas plus de 4 mètres,
celui-ci absolument sur. Au fond de ce deuxième bassin est un
village de pêcheurs appelé Vĩnh Hi, et, à côté, un ruisseau d’eau
douce donnant une excellente aiguade. Ces pêcheurs troquent leur
saumure, leur poisson contre du riz; ils n’ont ni rizières, ni
salines. Il font sur les pentes des monts des rẫy où ils plantent
du mais et du tabac. Il appartiennent au Khánh Hòa, dont la
frontière n’est pas éloignée”(8) (Trước khi vượt qua mũi Đá Vách, thuyền đánh cá của dân địa
phương có thể lánh gió bão ở một vịnh nhỏ kế cạnh gọi là Vũng Găng
được nhiều đồi núi cao che chở. Vũng Găng được chia làm hai vũng
nhỏ:vũng phía ngoài rất dễ cho tàu bè lớn ra vào trốn bão cả hai
mùa; vũng phía trong càng an toàn hơn nhưng chỉ cho phép tàu cao
không quá 4 mét. Bờ biển phía trong là làng đánh cá gọi là Vĩnh Hi,
bên cạnh đó có con suối cho nước ngọt. Dân đánh cá đổi cá và nước
mắm lấy gạo, vì họ không có ruộng cũng như ruộng muối. Họ làm “rẫy”
trên sườn núi, trồng bắp và thuốc lá. Họ thuộc tỉnh Khánh Hòa,
nhưng rất gần biên giới của tỉnh)
Theo “Vè các lái” hành trình từ bắc vào nam, sau khi qua khỏi cửa
Cam Ranh thì đến: “Mò O, Dỏ Tó rất xinh/Lại thêm Đá Vách dựa kề Vũng Găng/Vũng Găng,
Đá Vách như thành/ Hai bên núi tấn xung quanh như buồng/Mặc dù
thuyền ghé bán buôn/ Nào ai đình trú ở luôn mặc lòng/ Túi thơ chè
rượu xem chơi/Buồm giăng ba cánh nhắm vời chạy ra”.
Theo tác phẩm Đồng Khánh dư địa chí tỉnh Khánh Hòa thì làng Vĩnh Hi
thuộc tổng Xương Hà, huyện Vĩnh Xương, tỉnh Khánh Hòa (nay thuộc xã
Vĩnh Hải, huyện Ninh Hải, tỉnh Ninh Thuận). Trước đây khi chưa có
con đường ĐT 702, muốn đến Vĩnh Hi phải đi bằng ghe thuyền.
Tác phẩm “De Qui Nhon en Cochinchine” của J.Brien xuất bản năm 1893
cũng có nhắc đến địa danh “faux cap Varella”: “ La village de Do Ta forme un agréable oasis de rizières à
l’entrée d’un défilé de 800 à 1500 mètres de large sur 12
kilomètres de longueur, fermé à l’Ouest par un puissant contrefort
de la grande chaine, et à l’Est par un massif isolé dont l’autre
versant s’avance jusqu’à l’entrée de la baie de Cam Ranh et se
termine par le faux cap Varella”(9) (Làng Dỏ Tá tạo thành một ốc đảo gồm những thửa ruộng ở lối vào
một hẻm vực rộng từ 800 đến 1500 mét, dài 12 km, bị khóa kín ở phía
tây bởi một dãy núi ngang đồ sộ thuộc rặng núi lớn và ở phía đông
bởi một khối núi biệt lập với sườn núi bên kia ở tận lối vào vịnh
Cam Ranh và kết thúc bởi mũi Varella giả)
Làng Dỏ Tá nằm ở cuối vịnh Cam Ranh về phía nam. Trong các văn bản
hành chánh xưa, làng Dỏ Tá có tên là An Mỹ, sau đổi thành Hiệp
Mỹ(nay thuộc xã Cam Thịnh Đông), giáp ranh với tỉnh Ninh Thuận nơi
có con đường ĐT 702 đi Bình Tiên, Vĩnh Hi. Và không biết Dỏ Tá có
phải là Dỏ Tó trong “Vè các lái” không?
Aymonier đã mô tả mũi Varella “giả”: “ La baie est dominée par la sommet le plus élevé du faux cap
Varella, d’une hauteur de 930 mètres. Ce faux Varella ne ressemble
au vrai, situé à 70 milles plus au nord, c’est-à-dire à l’autre
extrémité de la province “que par son aspect général de massif
montagneux descendant graduellement à la mer. On n’y voit point sur
le sommet de rocher isolé qui soit analogue au rocher Đá Bia”. La
pointe est escarpée et accore, haute de 300 mètres, mur sombre et
sauvage, qui plonge à pic dans l’Océan et qui se dirige au nord
jusqu’à l’entrée de la grande passe de la baie de Cam Ranh”(10) (Vịnh biển được chế ngự bởi đỉnh cao nhất của mũi Varella giả
có chiều cao 930 mét. Đỉnh Varella giả này chỉ giống với đỉnh
Varella thực- cách 70 hải lý phía bắc, biên giới của tỉnh- ở chỗ nó
cũng là những ngọn núi càng gần tới biển thì càng thấp, nhưng người
ta không hề thấy ở Varella giả những tảng đá giống như Đá Bia của
Varella thật. Mũi Đá Vách dốc đứng hiểm trở cao 300 mét, vách núi
đen tối hoang dại chìm thẳng xuống biển, đi lên hướng bắc tới ải
vào vịnh Cam Ranh)
Như vậy trọn bờ biển tỉnh Khánh Hòa nằm giữa cap Varella “thật” và
cap Varella giả: “ A ce cap Varella ou cap de la Pagode, le Mũi Nại des Annamites
finit la côte de la province du Khánh Hòa qui, sauf la petite baie
de Vũng Găng, au sud, est donc comprise tout entière entre le faux
et le vrai cap Varella des cartes”(11)(Cái mũi Varella này hay mũi Chùa, Mũi Nại(12) của người An Nam
gọi, ở cuối vùng biển Khánh Hòa, và như thế, ngoại trừ vịnh nhỏ
Vũng Găng ở phía nam, cả miền duyên hải Khánh Hòa đều nằm trọn vẹn
giữa mũi Varella giả và mũi Varella thật của các bản đồ)
Nói đến địa danh “cap Varella”(mũi Đại Lãnh) thì nhiều người Việt
biết đến, còn địa danh “faux cap Varella”(mũi Varella giả) thì rất
ít người biết đến. Họ chỉ biết với cái tên thuần Việt là mũi Đá
Vách. Mũi Đá Vách nay thuộc địa phận xã Vĩnh Hải, huyện Ninh Hải,
tỉnh Ninh Thuận (gần vịnh Vĩnh Hy).
Nguyễn Văn Nghệ
Chú thích:
1;2;4;5;7;8;10;11;- Étienne Aymonier, Notes sur l’Annam II le Khánh Hòa, Saigon Imprimerie Coloniale 1886, p. 6,35,7,9,8,7,8,14
3- Paul Doumer, Xứ Đông Dương (Hồi ký), Nxb Thế Giới, trang 351
6- Étienne Aymonier, Notes sur l’Annam I le Bình Thuận, Saigon Imprimerie Coloniale 1885,p. 26
9- J. Brien, De Qui Nhon en Cochinchine, Hanoi Imprimerie Typo- Lithographique F.-H. Schneider 1893, page
33
12- Người Việt gọi là mũi Nạy chứ không gọi mũi Nại. Nhiều người
lầm tưởng mũi Nạy là mũi Đại Lãnh (cap Varella). Nhưng thực tế mũi
Nạy nằm phía bắc của mũi Đại Lãnh, cách mũi Đại Lãnh bởi một bãi
biển nhỏ gọi là bãi Môn
__._,_.___
Posted by: "Patrick Willay" <pwillay@orange.fr>
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen