Giải Nobel: Những điều ít được nói đến

RFI

Huy chương của giải thưởng Nobel danh giá nhất thế giới hàng năm.DR

Trong tuần đầu tháng 10 này, cả thế giới đều hướng về Thụy Điển và Na Uy đón đợi những cái tên  được nhận giải Nobel của 6 lĩnh vực tiêu biểu : Y học, Vật lý, Hóa học, Văn học, Hòa bình và Kinh tế. Giải thưởng cao quý ghi nhận những công lao to lớn của những cá nhân đã đóng góp cho nhân loại này đã có lịch sử hơn 100 năm, bắt đầu từ ý tưởng nhân bản của một người đã sáng chế ra thuốc nổ.. và còn nhiều điều ít được nói đến xung quanh giải Nobel.

Giải Nobel ra đời bắt nguồn từ ý nguyện của nhà bác học đồng thời là một nhà công nghiệp người Thuỵ Điển Alfred Nobel ( 1833-1896) muốn dành toàn bộ thu nhập hàng năm từ khối tài sản lớn của ông để lại cho các công trình phục vụ lợi ích của con người. Alfred Nobel, người sáng chế ra thuốc nổ, đã ghi nguyện vọng đó trong chúc thư lập tại Paris năm 1895, tức là một năm trước khi ông qua đời.

Theo di chúc, tài sản của ông để lại khoảng 31,5 triệu cua-ron Thụy Điển, tính theo giá trị hiện tại được tính là trên 200 triệu đô la Mỹ, được làm vốn lấy lãi hàng năm để trao thưởng cho « những người đã có những công trình đóng góp to lớn cho nhân loại trong năm trước ». 

Chúc thư của Alfred Nobel phân chia các nhóm giải thưởng như sau :
« Đầu tiên dành cho tác giả của phát hiện hoặc phát minh quan trọng trong lĩnh vực vật lý ; thứ hai là tác giả của phát hiện hay phát minh quan trọng trong lĩnh vực hoá học ; thứ ba cho tác giả của các công trình phát hiện quan trọng về sinh lý học hoặc y học; giải thứ tư dành cho tác giả của tác phẩm văn học có ý tưởng lớn; giải thứ năm để trao tặng cho nhân vật có đóng góp lớn lao nhất giúp các dân tộc đoàn kết xích lại gần nhau, giúp xoá bỏ, hạn chế vũ khí hoặc có công thúc đẩy hoà bình ».

Ngoài ra, Alfred Nobel đã chỉ định trong di chúc những uỷ ban khác nhau để trao giải thưởng hàng năm. Đó là : Viện hàn lâm Thuỵ Điển chịu trách nhiệm giải Văn học, Viện Karolinska Institut trao giải Y học, Viện hàn lâm khoa học Hoàng gia Thụy Điển phụ trách giải Vật lý và Hoá học và một uỷ ban đặc biệt gồm 5 thành viên do Quốc hội Na Uy bầu ra phụ trách trao giải Hoà bình.

Thế nhưng người để lại di chúc đã không giải thích các thể thức trao giải thưởng cho các ủy ban xét giải. Về mặt luật pháp, chúc thư không chỉ định rõ ràng người được nhận di tặng tài sản. Chính vì thế chúc thư khi được mở đọc năm 1897 đã gây tranh cãi gay gắt bởi các thành viên gia đình nhà Nobel.

Phải mất hơn ba năm sau đó thì các vấn đề nảy sinh mới được giải quyết bằng việc lập ra Quỹ Nobel, có tư cách pháp nhân là người nhận  tặng. Quỹ này quản lý nguồn vốn giải Nobel trong khi đó các uỷ ban được chỉ định trong di chúc có nhiệm vụ xét duyệt việc trao giải. Và ngày 10/12/1909 những giải thưởng Nobel đầu tiên đã được đích thân nhà vua Thuy Điển trao tại Stockholm.

Đến năm 1968, nhân kỷ niệm 300 năm thành lập, ngân hàng trung ương Thuỵ Điển (Riksbank) đã lập ra giải thưởng Khoa học kinh tế để tưởng nhớ đến Alfred Nobel. Ngân hàng này hàng năm  cho Quỹ Nobel một khoản tiền để trao giải Nobel Kinh tế.

Đến năm 1974, giải Nobel bắt đầu mới có quy định truy tặng. Hai người Thụy Điển đã nhận giải Nobel theo cách truy tặng đó là Erik Axel Karlfeldt cho Nobel Văn học năm 1931 và Nobel Hoà bình 1961 cho Dag Hammarskjold.
Trong mỗi lĩnh vực, những nhân vật được đề cử theo đề nghị của các viện hàn lâm hay viện nghiên cứu của Thụy Điển, riêng Nobel Hoà bình do uỷ ban của Na uy đề cử, hoặc do những những nhân vật có uy tín của quốc tế giới thiệu.

Danh sách đề cử sau đó sẽ được một uỷ ban đặc biệt gồm 5 viện sĩ hàn lâm, được bầu 3 năm một lần, sàng lọc từ đầu năm. Trước mùa hè, ban giám khảo ấn định danh sách cuối cùng gồm 5  tên hoặc nhóm người. Người trúng giải được bầu kín trong uỷ ban vào đầu tháng 10. Bốn người bị loại sẽ được đặc cách tham gia vào lần lựa chọn cho giải năm sau.

Tuần đầu của tháng 10, lần lượt những người được nhận trong các lĩnh vực sẽ được công bố trong các cuộc họp báo mỗi ngày. Đến giờ giá trị mỗi giải Nobel là 8 triệu cua-ron tiền Thuỵ Điển, tương đương khoảng trên 900 ngàn đô la Mỹ.

Cái giá của những tấm huy chương Nobel

Giải Nobel, phần thưởng cao quý nhất biểu tượng của công lao vĩ đại đóng góp cho nhân loại. Bên cạnh hình ảnh rất nhân bản và hòa bình, những tấm huy chương Nobel còn mang giá trị vật chất mua bán được.

Có người nói, không nhất thiết cứ phải là người kiến tạo hoà bình cho Trung Đông, là nhà khoa học vén màn bí ẩn của tự nhiên hay là tác giả viết ra những kiệt tác văn chương mới có được tấm huy chương Nobel treo trên tường nhà mình. Đơn giản là chỉ cần bỏ tiền ra mua, nhưng không phải ai cũng có điều kiện làm được việc đó.

Trong lịch sử 114 năm của mình, đã có 889 giải Nobel được trao cho những công trình làm nên thành tựu lớn trong các lĩnh vực Hoà bình, Văn học, Y học, Vật lý, Hoá học và kinh tế. Nếu như danh hiệu Nobel là vô giá thì những tấm huy chương bằng 150 gram vàng 18 ca-ra chạm hình Alfered Nobel lại có giá của nó, thậm chí là rất cao. Có lẽ thế mà đã có khoảng một chục tấm huy chương Nobel được bán đầu giá.

Người ta vẫn thường nói hoà bình là không có giá, ấy vậy giải Nobel cho hoà bình  lại có giá, mà cái giá đôi khi không được cao cho lắm.  Tấm huy chương Nobel Hòa bình được bán rẻ nhất trong đấu giá đó là của Aristide Briand, người Pháp đã có đóng góp lớn trong năm 1926 vào cuộc hoà hợp ngắn ngủi Đức –Pháp. Năm 2008 huy chương Nobel này được bảo tàng Ecomusée của Saint-Nazaire mua về với khoản tiền khiêm tốn : 12 nghìn euro. Khá hơn một chút, huy chương Nobel Hoà bình của người Anh William Randal Cremer vinh danh năm 1903 đã bán với giá 17.000 đô la tại một cuộc đấu giá năm 1985.

Việc đem huy chương giải Nobel ra bán có vẻ đang dần trở nên phổ biến. Có điều ngạc nhiên là ngày càng có nhiều người được nhận giải hoặc gia đình họ muốn bán tháo món đồ sở hữu quý giá. Từ đầu năm 2014, ít nhất đã có 8 tấm huy chương Nobel được đưa ra đấu giá.

Giám đốc bộ phận sách và bản thảo viết tay của nhà đấu giá Christie’s, ông Francis Wahlgren giải thích với AFP : « Ngày càng có nhiều người quan tâm đến các phát hiện và phát triển của thế kỷ 20, giải Nobel thực sự là biểu tượng cho những thành công vĩ đại nhất của thế kỷ, dù đó là lĩnh vực khoa học, kinh tế hay hoà bình ».

Mới đây, nhiều tấm huy chương của giải Nobel vật lý, Hoá học hay Kinh tế đã được bán với khoảng từ 300.000 đến 400.000 đô la.  Trở lại giải Nobel Hoà bình, tấm huy chương của ngưới Bỉ Auguste Beernaert (được trao năm 1909) đã đạt tới giá 661 ngàn đô la và huy chương Nobel của Carlos Saavedra Lamas, người Achentina, nhận năm 1936, thậm chí đã tìm được người mua với giá kỷ lục 1,16 triệu đô la.

Thế nhưng huy chương Nobel Y học vẫn giữ giá nhất. Rất hiếm có người nhận giải trong lĩnh vực này muốn nhượng lại biểu tượng phần thưởng của mình khi còn sống. Kỷ lục hiện nay là của James Watson, người Mỹ được nhận giải nobel Y học năm 1962 cho những phát hiện ra cấu trúc ADN. Ông đã bán được tấm huy chương Nobel của mình với giá 4,76 triệu đô la hồi tháng 12/2014. Trong khi đó chỉ trước đó có 20 tháng, những người được thừa kế của nhà khoa học Anh Francis Crick, nhận chung Nobel Y học với James Watson, lại chỉ bán được tấm huy chương với giá chưa bằng một nửa.

Giải Nobel Y học người Mỹ James Watson hồi năm 2007 đã từng làm dậy sóng dư luận với phát biểu cho rằng người châu Phi kém thông minh hơn người phương Tây. Có lẽ vì hay có những phát biểu gây sốc nên món hàng của ông trở nên đắt giá chăng ? Tấm huy chương Nobel của James Watson được tỷ phú người Nga Alicher Ousmanov trả giá cao như vậy, theo ông cho biết là để tỏ lòng biết ơn với các công trình của nhà khoa học Mỹ.

Một trường hợp khác cũng đáng nói, đó là nhà khoa học người Mỹ, Leon Lederman, nhận giải Nobel Vật lý năm 1988. Nay đã 93 tuổi nhưng tháng Năm vừa qua ông vẫn quyết định đem bán huy chương Nobel của mình và đã thu về 765 ngàn đô la.

__._,_.___

---

Posted by: "Lincoln Nguyen" <luong92647@gmail.com>